Ngaji

Ngaji

Oktober 06, 2022

Ekspresi Seni Dalam Doa Orang Manggarai, Flores, Nusa Tenggara Timur

Torok adalah ekspresi doa yang lazimnya menyelipkan berbagai pribahasa-pribahasa yang menarik. Terdapat beberapa frasa-frasa yang mengundang orang-orang untuk menggali lebih dalam.

Misĺalnya ujud-ujud dalam torok disampaikan melalui kiasan dihiasi kata, frasa dan klausa yang menggugah kemenarikan dalam menyelami maksud dari ungkapan tersebut.

Acer koé boto hena le kamer
Ambos koékm boto jangkong le tado
Agil koé ami kut cain dading arit
Agang koé ami boto mora sa'i gala
Anggom koé ami rapos mosé anor
Ampong koé ami boto campo le bambo
Anor koé ami boto lako le karong
Aréng koé ami boto hena
le katéng ko maél
Arong koé ami boto rao le rangop
Aping koé ami kut jari mosé tai
Awék koé ami Mori boto
cawér ropo lawé

B

Bambas koé ami boto rangkat
le kakard tana ko le
haé ma'ang labargm
Ba'éng koé ami boto ka'éng
oné hindi haés
Beka koé ami boto bentang le
haé reba diang ko cesua
Bicar koé ami kut ita hang ciwal,
tua hang duat
Bombong koé ami boto concong sorok
le haé golo
Bolék koé ami ného loké de anang koé
Boncu koé ami boto jouk le logur pocu

C

Cacap koé ami Lité Mori boto ngo
oné ngalor masa
Caka koé ami boto tatap
ali bampang ko le pelambar
Cambong koé ami boto labok le rabo
Campé koé ami boto nggasél oné ngawé
Candang koé ami boto wa'a ali mbang
Cau koé ami boto pa'u candut ali watu
Cawat koé ami boto hena le darap
Cecop koé ami boto nepo leso
Ceger koé ami Lité Mori
boto hena le heres ko ndéwer
Ceha koé ami boto mena oné cengkang
Céngka koé oné mai ami sanggén cébo krénda
Céla déndang dami boto toé
mopo sékang ko béndar
Célung koé ami Lité Mori boto
kéngkung le inéwéu
Ciho koé ami boto ti'or ali timpok
Cimping koé ami boto hena le mimis
Cing koékm oné mai ringing tis
Cino koé mosé dami boto kisot
le loang riko
Coko koé ami Lité Mori boto
ngo oné pong dopo
Congko koé ami boto bowo ali bom
Cué koé ami boto hena le sungké
Culéng koé oné mai ami sanggén dungkét
Cumang koé ami Lite Mori boto purang agu pukang le nunda ko
du'ang data tu'a
Cumbu koé ami Lité Mori
oné mai nuk ata cungkut
Cumir koé ami Lité Mori
boto ciri buing
Cup koé ami Lité Mori boto
lut le cu cung

D

Dadang koé ami boto wada ali kaka
Dedang koé ami boto lepar oné remang
Dedek koé ami boto cehep oné nendep
Déléng koé ami boto rép mosé séléng
Déng koé ami boto kéléng le seng
Deri koé ami boto neni le nengi
Do'ét koé ami boto copél ali logé
Doing koé ami Lité Mori boto
toing le poti
E

Lilik dami Mori Adak:

Ékép koé ami boto hena le pédéngéng
Éko koé ami Lité Mori boto
kélo le wédol
Élor télo koé agu ami Ité boto hena
le tili léong
Émbong koé ami boto léok oné ké'ot
Emung koé ami boto hena le puntel

G

Gampo koé ami boto rampo le lalo
Garu nau koékm boto toé mopo mbaru
Géal koé réakm boto hena le rétang
Gendang koé ami kut repas rencak wera
Gérak koé ami boto pékang le déndang
Gogong koé ami boto hena le goro
Gugum koé ami boto hena le lu
Gantang koé ami boto da'at
ali sampang ko kapal

H

Harat koé nai dami boto
hang toé tanda inung toé nipu
Helek koé mosé dami boto
rembet le seget
Hésing koé ami oné mai léti ko ngénging le haé dé'i

I

Iring koé ami kut ciris wécak wini
Impung koé ami kut kiruk mora cigu
Iling koé ami kut lintis gori ni'i

J

Jangkong koé ami boto hena le mangkong
Jéjong koé ami boto mélo ali émbo
Jengkek koé ami boto redek le tengger
Jinok koé ami boto cipot du
libo toém cino
Jongkong koé ami boto dolong le kokong

K

Kadi koé ami Lité Mori boto
hena le wura api
Kaér koé ami ného káer ulu waé
Kalem koé ami boto ciri bakes
Kampas koé ami boto hena le mawang
Kamping koé ami boto cabi ali
lading ko api
Kantis koé ami kut ita nawin mosé tai
Kapu koé ami boto rasung ali haju
Karong koé ami boto balo le ndango
Katur koé ami boto riu ra'uk
ali alu ko le semambu
Kedur koé ami boto rendut kendut
Kékép koé ami boto wéncéng oné péré
Keli koé ami boto hena le bedil
Kempéng koé ami Lité boto
werés le pengélé
Kemper koé ami boto hena le jengeng
Kéngko koé ami boto témo hémong béo
Képé koé ami boto céncés ali lénggé
Kokét koé ami boto pogét ali kosé
Kukut koé ami boto lulung ali lus
Korong koé ami kut lonto
molorn ka'éng golo
Kumbu koé ami lité boto hena
le guru jungung
Kutur koé ami boto hena le rus ko tuku

L

Laca koé ami boto labang ali granat
Lambu koé ami Lité Mori
boto hena le darum ko ma'ut
de haé wa'u
Lami koé ami boto kandit du ngali
Lancok koé ami Lité Mori kut
kakor ného lalongm
Langkar koé ami boto pa'u
landing le pesawat
Langkok koé ami Lité Mori boto
hena le hiwi haol
Lapo koé kilo dami Mori pu'ung rémé koémk
Lécé koé ami boto céncés oné lélés
Lélo koé ami boto hena le nggéso
Lémas koé ami boto céang ali
keréta (api)
Lémpa mbéang koé ami Lité Mori
ného ntala géwang
Lengas koé ami Lite Mori
oné mai ceca pandé mbeha
Léong koé ami boto ngéot
ali déko ké'ot
Lep koé ami boto hena le jubel
Lepar koé ami boto hena le cera
Lila koé ami Lité oné mai ki ka
Lintu koé ami Mori oné mai piur
Lipot koé ami boto linggop
cipot le pistol
Lipur koé ami boto gincu oné tiwu
Loa koé ami boto doal le wokat
Lopa koé ami boto mohas le kolang
Loréng koé ami boto ngondé holés
Losa koé ami boto ponggal ali cola
Luni koé ami boto luit le sumpit
agu toé dudi le welwutir
Lupi ruis koé ami boto dudi le ruci
Lut koé ami boto runcung ali burugm

M

Saju Mori...

Mbau koé ami boto hena le rasung
Mbésit koé ami oné mai péli
Medang koé boto hena le bentang ko weda
Menteng koé ami boto melep ali rehes
Mo'éng koé ami boto gonggém ali kopé
Mondo koé ami boto do'ong oné ronggo
Mopo molor koé ami Lité boto hena le siro wogol
Musa koé ami boto wura du cunga
Mut koé ami oné kumbu boto
mangan ndurus lu'u

N

Nata koé ami boto hena rampas lata
Nau koé ami boto ného cambun racuk
Ndeng koé mai lité boto hena
le peranggep
Nggaring koé ami kut jari
nabit mosé tai
Nggalas koé nawagm kut rang
ka'éng natas
Nggeluk koé gejur dami boto
kekul le nembur
Nggiling koé ami boto taki le ning
Nggapo koé ami boto cako le
janto ko lalo
Nggéru koé ami Lité Mori boto
téku waé mémur
Niang koé ami boto hena le winggar

O

Ondang koé ami hang woja kut
moran mohas
Ocok koé ami oné molorn taé
tombo ata kopn
Otor koé ami boto hena lé cocok lolo
P

Paking koé ami boto melep du tacik
Panggal koé ami boto campang
ali pasat
Pangga koé ami boto hena ali warat
Pati koé ami nai ngalis lété bari dengkir tai
Pengkut koé ami boto hena le ceruk
Pepil repi koé ami boto ndeher celi
Petu koé ami boto cencut duhu redu
Pilir koé ami boto hena le kinggit
Po'é koé ami boto loréng oné poncéng
Pohéng koékm Mori boto nggili nggoéng
Polok koé ami boto hena le somor tombo
Pongkor koé ami boto rong ali ronco
Porong koé ami lité boto
hena le longkong
Potang koé ami boto hena le wokang
Pujut koékm Lité Mori boto henang le tenang tundu pandé ru'u lur
Pukul koé ami boto hena le
runcung, le kus agu cumbu le wuwus

R

Racikm koé kut jari agu naings nangki
Racap koé ami boto ciri bapagm
Racang koé ami boto hena le hihas
Raés koé ami boto lalér
ali wasé ko perangé
Rahi koé ami boto taki ali larik
Rak koé ami boto kar ranga ali raha
ko le gas air mata Mori
Randang koé ami Lité Mori boto
dadang ali darat
Ranggi koé ami boto naing ali tacik
Rani koé nai dami boto radi le saki
Rao koékm ného ajok boto
da'ong du ngalor
Réa koé ami boto hena ali kékat
Redang koé ami boto hena le kenta
Reding koé ami boto lelir
oné cengit regis
Rédung koé ami boto nggéu
kémpuk ali réu
Réma koé ami boto lé'ap du béa
Remong lebo koé ami Lite Mori
ného serong hesor de mata leso
Rentum koé sewung dami
boto remput becurgm
Réwa koé ami boto déak le kémas
Riang koé ami Lité Mori kut bincar
ita minakn hang ciwal
Rinca riang koé ami Lité Mori ného mbiang de toso dimar
Rinding koé ami boto wiwit
rinti ngi'is
Roku koé ami boto mbour ko korus
ali korung
Rowéng koé ami boto tili loéng
Rudang koé ami boto cuat ali purak mukang

S

Sawal dami agu Ité:

Sampang koé ami Lité Mori boto
calang le ata tu'a Endé ko Ema
Sanggar koégm boto mamur nawa
éta mai awang tadang
Sara koékm boto kakas mosé da'at
Sémbéng koé ami boto réndé du kébé
Sémpang koé ami boto téla
le kopé nggorong wélak
Séndéng koé ami boto hena le serénté
ko rempé le cempé
Sésék koé ami kut cébon mosé léwe
Siding koé ami boto rik ali jing
Siri menggi koé ami Mori
kut meler weki
Sompo koé ami boto korok ali
wor de golo
Songkok koé ami boto goro agu bowo
le motor ko oto

T

Ta'ang koé ami boto hena le panah
Tadang koé ami boto hang le
sanggén harat
Tambor koé ami boto labi labok lako toé da'ong
Tatang koé ami boto nggasar du ngampang ko nampar
Téa koé ami boto énam oné karot ré'a
Tembong koé ami kut molor lebo
Tenang tentang koé ami boto
renang ali cewak
Tenggé koé ami boto cepék redé
Titong koé ami boto dindor du cikot
Tiwit koé ami boto kiki le ringgi
Todang koé ami boto doal du longka
Tompal momang koé ami Lité Mori boto hena le ongga
Tuju koé ami boto hena le buru
Tukeng koé ami boto wencun
werus toé nggepuk
Tura koé ami boto buntar du cunca
Toda koékm boto korat ali
concang pohang

U

Ujung koé ami boto junuk oné katur lur
Umbék koé ruék dami boto
tunggéng ali lu'ém
Ungkur koé ami boto beti agu
cut du wuwung
Usip koé ami boto hena ali sumir

W

Wancing koé ami boto cadi
pa'it mosé kasiasi
Wéngko koé ami boto hena wéong
Wéntar koé ami boto tépar le jéngang
Wésang koé ami boto hena le némba
Widang koé ami ciri di'a leso diang
Wintuk koé ami boto kimpur liup
Witir koé ami boto téing riti ko piling piling le haé diding
Wongka koé ami boto toé mopo lo'ang
Worok koé ami boto jojop néténg tobok
Wowo koé ami boto lorong gori jogot
Wuat koé ami boto nunda le haé uwa
du leso tu'akm

Yo Mori!
Yo Mori...
Rening koé ami boto hena le beti. Kando dango, conda kolang, lambars darap, wurs rucuk, wéars pémpang. Salé main buru salé maid Ité, awo main buru awo maid Ité. Nemain kat buru caka Lité.

- Cipot siongm, jenger menesm -

Cirang ného rimang kaligm ného rimang rana, kimpur ného kiwung ného kiwung tuakm. Paténg wa waékm, worok éta golokm, cué oné tukégm.

Embé koégm néka ndong beté, pola néka gomal, kapu néka pa'u, dadangm néka calang. Mo'éng oné rowéngm, mut oné kumbukm. Képé lé tadu laukm Lité.
Uwa gulapm bok leso, bambas tara langkas maja. Uwa haéng wulang, langkas haéng ntala. Temek wa, mbau éta. Waké caler nggerwa, saung bémbang nggeréta. Wua raci werigm, ako kala po'ongm. Rés baling lélégm, ras baling racapgm.

Cala manga mas, kosé agu bua ko toso agu tondek data, olé: iring le nggiling, capu le kalus, tompal le toda, ta'ang le agangs agu panggal, mbésit le ndéki, paki le lariks Lité Mori. Ngkahar ného jarangm kali, bosuk ného kina, tékar ného mbébégm,
Céwén kéta émé manga turas nunda, rés kéng, todon jogot, iwungs wintuk, olé Mori: Nggoling oné tonis, nggolong oné gongs; oné waés laud, du lesos saléd. Cala mangas babang agu bentang, porong: le Dewas léngkang wéngkas mbétard. Néka gégé békék, goro lolos, landing nau pacu, géal lé'as, nisang sisang dami anakM. Porong lep agu géal koé mosé dami weki agu nawa.

Ai calang lampag'm, céot wéjong, titong koé di'akm, toing koé di'akm Lité Mori kut te lut gori agu gejur Dité.

Mori Pu'un Caoca:

Ami hopi laing toni, halal laing bara, horos laing longor, kudu laing tu'us tegi campé widang nggeluk Dité.
Tegi dami kamping Ité: Pati ami nai ngalis, tuka ngéngga, nggalas nawa gérak nuk. Toé ngondé holés, mejéng heségm. Mésé békékm, tampang ranga, kampas berambang, regum gelu, repos cenggong,bongkok lolos, cirang sisang, kukung pucugm, ceca emas derangm.

Nenggitu kolé:

Tadangs rangkat, cecak cengkang, ropo ronggo, wa'as watang lamba, mbiang ringang, wancing nggaring, wé'ang gérak naig'm. Jepek meler, gerep redek; bolék loké baca tara.
Emas lemagm, luju mu'ugm néténg curup bilang lutur uku. Kantis atikm, racang rakm. Waké nipu taigm; todo bokn nipu nggerolon. Rak wada, gampo cako, pinga bicar, monggong torok, toto sor, nata manga laca pagatm léngkang sara.

Gesar dami kolé:

Réncéng raés oné ka'éngm, nilor pio oné kilo, lor molor oné lonto golo, réos éjor oné béo, céngka néra oné béndar, rencak wera oné gendang, tinun imus lété impung. Tawa lima gantang, régés lima lékégm. Nai ca anggit, tuka ca léléngm. Koté olés, todo kongkolm. Impung ce tiwukm, néka woléng wintuk; rao ce gampokm néka woléng jaong; néka behas ného kenakm, koas ného kotakm. Lonto haé golo néka woléng tombo, labar ce natas néka woléng bantangm. Lampa ce pa'angm néka woléng lar, éjor ce béokm néka woléng wéjong. Weki nekikm, manga ranga. Ce nawa pangga pa'ang, ce gauk nggalu ngaung. Ce redé dengé, ce redang tetas, ce wongka londang, ce tangé kambé, ce locé po'é, ce naé taé, ce cumbu nuk, ce lutur ungkur, ce cumpé rukéng, ce sapo jaong,ce radi agil, ce bongkok tombo, ce robo kongko, ce barong lakogm, ce nggélak énam, ce kalo anggom, ce luni ruis, ce lidé cikéng, ce pénggék ténéng, ce kébor réok.
Cama léwang nggari pé'ang, cama po'é nggari onégm.

Céwén kéta kolé:

Sabi arit haé lawir, wingké irét haé likéngm. Wa waékm cama-cama, éta golo cama-cama. Ujung pu'ukm, pongo lobokm. Tombo ata molorkm, torok ata kopnm, curup ata pukul tu'u tu'ungnm, jaong ata anggom, gejék ata lekét, bicar ata di'ad agu hiang riang, taé ata awék pa'éng dalér. Nggarém taé, kakor cako, rangkang tawa, kimpur iru, kiwung lipur. Cengé gejék, érang pépak, cirang pinga, retés jér, pongkor sor, polok tombo, mbaré saké baé, meluk rentum, heluk gejur, télés képé, rang caka, rani rahi, guru kukut, ndeng keper.

Ité Jari agu Dédék:

Mepil weri, gok po'ongm. Da'ong du langkok, mo'éng du joréng kut na'ang bara, wu'at tuka, wéngko weki te campat nawa, ranggi nai lété bari. Pa'éng hang mané, tua hang gula, remong hang leso, cikéng hang wiékm. Wini icikm, woja wolékm, nggewo peno lebokm, tago rapos gampo, leba sela repasgm, kala tuké nampargm, raci nggaring, jembu recut, rakas rancak larkm, toro bokor bongkos bombong, réa réwa hélas, latung galung wua aruk, tété rété rés, daéng pa'éng lanék dampérs, teko repos rembong heros, kéi réci ndéwirkm, ndéru téu nggéu kéungm, nangka kerara lanar jakm, sela repas, repis tesi, kopi mogism. Po'ong todo lor néténg tobok, uwa buar bilang uma, sora mongkal lété lokang, jandar lanar baling ma'ang, déméng linord du lingko, ngai bongkasd du okagm.

Tilir dami kolé:

Pu'ung oné mai raja leso nenggitu kolé raja wiékm, sémbéng kig kolé ami Lité. Porong ného raja leso, nenggitu kolé raja wié néka ngo oné pong dopo ngalor masa, tadang sanggén ngampang tana ngawé waé. Toto cino koé agu ami Lité sanggén pandé du raja wié, ného nia kaut toto de raja wié tadang koés sanggén da'at agu néka manga nepo laing du raja leso. Cala manga toing de poti, ba tara de darat ita du raja wié, nenggitu kolé gejur ata toé nggepuk te ciri copél mosé olé Mori: mamur agu botang koés, conda agu mbéwé tédéng lén koés Lité. Mangas itang nangki landing le rudak ko ru'u céngka le raja wiés totod, olé Lités de mut oné kumbukm, mo'éng oné rowéngm. Sik tadang koé nangki situ. Tura kali agu ami beka agu buar, cing teke sili wéla teke pé'ang Mori. Néka ro'é ngoél rekok lebokm. Kando Lité taungs sanggén copél dami. Tebur lé hembur lau cino koés Lité. Caka agu awék wakar dami oné mai ba tatap le jing da'at.

Somba Mori...

Widang koé oné ami Nai Nggéluk mésé Dité du raja wié nang raja lesokm. Widang ciang agu tompal koé momang Dité oné kilokm lété bari.

Rewut Jing Lité Mori

Latang te saok de jing musi mai cenggong te pandé da'at ami pu'ung oné mai nuk nengitu kolé pandé agu wintuk ata heres nai wiga tuan nggopét agu ndékok, te pandé jelep sa'i, nenggitu kolé ba tara, pala ranga, Mori: rewut Lité jing hitu. Cala manga ata ngaran te jer agu pépakn porong rewuts Lité. Jing raja leso emi Lité ndengn hot ka'éng oné hia landing bincar rang de rud Ité. Wencu koé Lité oné mai hia boto cébo kosé amiy lété bari kut ciri céncés.

Landing hitu Ité:

Ité Mori dami. Pepil koé Lité ami Mori kut deri, titong agu mepil ami le asé ka'é wekigm nggitu kolé le cekigm. Suju agu naring lami Ité Mori, yata sémbéng gori agu gejur dami teho'on agu dengkir tai:

Landing Ité Mori Yésus,
Mori Keraéng Wowo dami
téing ami mosé léwé.

Overtorium du Communio. Telu léléng ca Nggeluk kéta. Nai Nggeluk ata te telun oné Trinitas Nggeluk kéta. Mori Keraéng jepek-jepek ného Eman anak ata ronaN, Nai Nggeluk.

Disusun oleh:
Melky Pantur
Jumat, 16 September 2022.
Ruteng, Flores.

Tabé O Maria

Yo Ema Dami

Komentar